Khi mà dịch bệnh covid-19 bùng phát một cách nhanh chóng và khủng khiếp, khiến cho cả thế giới phải điêu đứng, thì vaccine chính là một “phương thuốc” tuyệt vời để đẩy lùi dịch bệnh, đưa cuộc sống trở về bình thường. Tuy nhiên bạn đã hiểu vaccine là gì? Cơ chế hoạt động của các loại Vaccine như thế nào hãy cùng chúng tôi tìm hiểu.
1. Vaccine là gì?
Là chế phẩm có tính kháng nguyên, nguồn gốc từ vi sinh vật gây bệnh hoặc vi sinh vật có cấu trúc kháng nguyên giống vi sinh vật gây bệnh. Giúp bảo vệ cơ thể khỏi những căn bệnh nguy hiểm và tử vong thông qua việc kích thích sự tự vệ tự nhiên của cơ thể tạo ra kháng thể chống lại tác nhân gây bệnh, bảo vệ cơ thể khi chẳng may tiếp xúc với các loại virus trong tương lai.
Các chế phẩm từ sinh vật gây bệnh làm vaccine đã được bào chế đảm bảo độ an toàn cần thiết (giảm độc lực, hay bị bất hoạt, giết chết), cho nên khi tiêm vào cơ thể không thể gây bệnh.
2. Cơ chế hoạt động của các loại Vaccine
Bác sĩ người Anh Edward Anthony Jenner (1749-1823) được coi là người đặt nền móng cho kỷ nguyên vaccine và cha đẻ của miễn dịch học. Ông đã tiêm một loại vật chất được lấy từ virut đậu mùa vào trong cơ thể của một cậu bé 8 tuổi. Với hy vọng việc này sẽ tạo ra hệ miễn dịch bảo vệ cơ thể và điều này đã thành công. Mũi tiêm của nhà khoa học Edward Jenner đã trở thành mũi vaccine đầu tiên của nhân loại và mở ra những điều tuyệt vời cho những nghiên cứu về miễn dịch học.
Trước khi tìm hiểu về cơ chế hoạt động của các loại Vaccine hãy cùng chúng tôi tìm hiểu hệ miễn dịch hoạt động như thế nào để bảo vệ cơ thể.
Hệ miễn dịch giúp tiêu diệt tác nhân gây bệnh, trung tâm liên lạc và thực hiện nhiều nhiệm vụ khác.
Cơ thể chúng ta bị bao vây bởi rất nhiều các loại vi khuẩn, virus. Khi cơ thể bị tổn thương thì tác nhân vi khuẩn sẽ xâm nhập vào bên trong. Chúng sẽ sử dụng nguồn năng lượng bên trong cơ thể bạn và nhân đôi số lượng. Khi đạt đến độ đông nhất định chúng sẽ thay đổi hành vi và tấn công cơ thể bằng cách thay đổi môi trường xung quanh. Lúc này hệ miễn dịch sẽ phải làm việc để ngăn chặn chúng nhanh nhất có thể.
Đầu tiên tế bào bảo vệ hay gọi là đại thực bào có kích thước rất lớn bảo vệ cơ thể và ăn vi khuẩn, nhốt chúng vào trong cái màng và tiết ra enzyme tiêu hoá. Vì vậy bạn sẽ thấy vết thương nơi vi khuẩn xâm nhập sẽ sưng nhẹ.
Khi đã chiến đấu lâu thì đại thực bào sẽ giải phóng protein để kêu gọi sự trợ giúp của bạch cầu trung tính. Lúc này bạch cầu trung tính sẽ rời khỏi máu và dịch chuyển đến nơi bị vi khuẩn đang tấn công và sẽ chết sau khi chiến đấu. Chính vì vậy mà mọi người thường hay thấy bề mặt vết thương có mủ trắng, đó chính là tế bào bạch cầu đã chết.
Nếu những hoạt động trên vẫn chưa đủ để ngăn cản quá trình nhiễm trùng thì trung tâm miễn dịch của bộ não sẽ quyết định ra tay. Tế bào tua được hoạt hoá nó sẽ đáp trả các tín hiệu nhận được từ các “chiến binh” đang chiến đấu và thu thập các vật phẩm từ virus, vi khuẩn Chúng cắt mẫu vật ra thành nhiều mảnh và trình diện lên lớp ngoài của mình. Khi đó chúng sẽ di chuyển đến nơi có hàng tỉ tế bào hỗ trợ và tế bào T đang đợi để được hoạt hoá ở hạch hạch Lympho.
Khi tế bào Tua đã tìm được nửa phù hợp thì một chuỗi các phản ứng sẽ diễn ra. Khi các tế bào T hỗ trợ được hoạt hoá, chúng sẽ nhanh chóng nhân đôi lên thành nhiều lần. Một nhóm sẽ trở thành thành bào T nhớ và ở lại hạch lympho giúp cơ thể miễn dịch với mầm bệnh này lần sau nếu có sự xâm nhập.
Một nhóm tế bào T còn lại sẽ di chuyển tới khu vực mà vi khuẩn, virus xâm nhập để “chiến đấu”. Nhóm còn lại sẽ di chuyển tới trung tâm của hạch lympho kết hợp với kháng thể B để chiến đấu chống lại vi khuẩn, virus.
Các loại tế bào đặc biệt là tế bào B và tế bào T vừa đi đến chiến đấu với các vi sinh vật gây bệnh, đồng thời ghi nhớ thông tin. Thông tin được ghi nhớ này sẽ trở nên hữu ích nếu các vi sinh vật cùng loại xâm nhập tấn công cơ thể lần tiếp theo.
Cơ chế hoạt động của vaccine cũng dựa trên hoạt động hệ miễn dịch của cơ thể. Khi vaccine được đưa vào cơ thể thì cơ thể sẽ nhận diện nó là nguồn gây bệnh và kích thích hệ thống miễn dịch sản sinh ra kháng thể nhằm chống lại.
Sau khi kết thúc quá trình nhiễm trùng bắt chước, cơ thể sẽ tạo ra các tế bào T nhớ và ở lại hạch lympho để sẵn sàng bảo vệ cơ thể chống lại các virus gây bệnh khi gặp phải trong những lần sau.
Quá trình tạo kháng thể thường mất khoảng 2 tuần, có thể gây ra một số phản ứng phụ như sốt nhưng đây là biểu hiện bình thường vì đó là dấu hiệu đáp ứng miễn dịch của cơ thể.
3. Phân loại vaccine
Trước đây vaccine được chia thành 3 loại là vaccine giải độc tố, vaccine chết (bất hoạt), vaccine sống giảm độc lực. Ngày nay với sự tiến bộ của công nghệ sinh học có thêm 2 loại: vaccine chiết tách và vaccine tái tổ hợp.
Vaccine giải độc tố
Được sản xuất từ ngoại độc tố của vi khuẩn bằng cách làm mất tính độc nhưng vẫn giữ được tính kháng nguyên. Các vaccine giải độc tố hiện có như bạch hầu và uốn ván.
Vaccine bất hoạt (chết)
Được sản xuất từ vi sinh vật gây bệnh đã chết không thể đột biến trở lại. Các kháng nguyên chủ yếu kích thích đáp ứng miễn dịch.
Tuy nhiên vaccine bất hoạt đáp ứng miễn dịch yếu hơn vaccine sống nên được tiêm thành nhiều liều hoặc tiêm nhắc lại để duy trì miễn dịch. Ưu điểm của loại vaccine này là không thể gây bệnh trong bất kì trường hợp nào, kể cả trên người suy giảm miễn dịch.
Vaccine sống giảm độc lực
Được sản xuất từ vi sinh vật gây bệnh hoặc vi sinh vật giống với vi sinh vật gây bệnh đã được làm yếu đi để không còn khả năng gây bệnh, nên nó gây ra miễn dịch gần giống như miễn dịch tự nhiên khi nhiễm trùng. Tuy nhiên vì là vắc xin sống, nên những người bị suy giảm miễn dịch không nên tiêm loại vaccine này.
Vaccine tách chiết
Kháng nguyên được tách chiết từ vi sinh vật.
Vaccine tái tổ hợp
Là loại nucleic acid vắc – xin, dựa trên nguyên lý một gen mã hóa cho protein kháng nguyên đặc hiệu được tiêm vào vật chủ (tế bào động vật hoặc vi sinh vật) để sản xuất các kháng nguyên này và khởi động một phản ứng miễn dịch.
Hy vọng với chia sẻ trên mọi người sẽ hiểu vaccine là gì? Và cơ chế hoạt động của vaccine trong cơ thể, cũng như hoạt động của hệ miễn dịch từ đó có những giải pháp phù hợp để bảo vệ sức khoẻ của mình, như người thân.
Xem thêm: Các loại Vaccine Covid – 19 phổ biến hiện nay.
